Palenie papierosów przyspiesza starzenie się skóry. Dym papierosowy zawiera około 4 tysiące substancji toksycznych, drażniących wykazujących działanie rakotwórcze, mutagenne, teratogenne. Osoba paląca nałogowo papierosy zazwyczaj wygląda na więcej lat. Skóra twarzy ma ziemisty wygląd, a charakterystyczne zmarszczki obecne są wokół ust i oczu, a także bruzdy na policzkach.
Palenie papierosów – zmiany w skórze
Związki z dymu tytoniowego wpływają niekorzystnie na keratynocyty, włókna kolagenowe, naczynia krwionośne. Prowadzą do stresu oksydacyjnego i powodują różne zmiany w skórze. Uszkodzenie bariery naskórkowej przyczynia się do wzrostu TEWL. Skóra staje się sucha, bardziej wrażliwa i podatna na niekorzystne czynniki środowiska zewnętrznego (słońce, wiatr, niska temperatura). Nikotyna powoduje skurcz naczyń krwionośnych, a upośledzone mikrokrążenie wpływa na koloryt skóry, gorsze gojenie. Dochodzi także do upośledzenia migracji i proliferacji keratynocytów, degradacji kolagenu, spadku jego syntezy, zmniejszenia ilości elastyny. Skóra jest mniej elastyczna, pozbawiona blasku, pojawiają się bruzdy i zmarszczki.
Jak wygląda skóra twarzy u palacza?
Określenie „skóra palacza” po raz pierwszy wprowadzono w 1985 roku (smoker’s face). Skóra osoby nałogowo palącej ma charakterystyczny wygląd. Osoby palące wyglądają na więcej lat niż mają. Skóra 40 latków nałogowo palących może przypominać skórę 70 latków!
Skóra osób palących ma typowe cechy starzenia się. Jest cienka, wiotka, ale miejscami pogrubiała, szorstka, łuszcząca się. Ma szaroziemisty kolor, obecne są przebarwienia. Jest mało elastyczna, o zmniejszonej jędrności. Na twarzy widoczne są teleangiektazje, drobne wybroczyny, liczne zmarszczki. Zmarszczki na policzkach są głębsze i przypominają bruzdy. Typowe są zmarszczki wokół ust, promieniście „rozchodzące się”, określane jako zmarszczki palacza, marionetki, czy bardziej współcześnie jako „kod kreskowy”. Podobne zmarszczki zlokalizowane są w okolicy zewnętrznych kącików oczu. Zmarszczki wokół ust i w okolicy oczu pojawiają się w wyniku częstszej pracy mięśnia okrężnego ust i oczu, a więc „ściskanie ust”, mrużenie oczu przy paleniu papierosów. U części osób palących zauważalne są szarawe cienie pod oczami, obrzęki. Twarz osoby palącej nałogowo często ma smutny wygląd, a usta są sinawe. Starzenie skóry związane z paleniem papierosów nazywane jest starzeniem zewnątrzpochodnym (egzogennym).
Palenie papierosów – inne zmiany
U osób palących zęby przyjmują żółtawy odcień, mają przebarwienia. Często wyczuwalny jest nieświeży oddech z ust. Osoby palące mają większe ryzyko zmian przednowotworowych i nowotworów warg, jamy ustnej. Palce, które najczęściej trzymają papierosa przyjmują żółtobrunatne zabarwienie. Paznokcie są kruche, łamliwe, rozdzielają się. Palenie papierosów przyśpiesza siwienie włosów, a także łysienie u mężczyzn. U osób palących skóra ma mniejsze zdolności regeneracyjne, a efekt zabiegów z zakresu medycyny estetycznej może być gorszy/mniejszy/mniej zadowalający niż u osób niepalących. Dlatego też z rozwagą należy przeprowadzać zabiegi medycyny estetycznej. Zawsze zachęcać do zaprzestania palenia papierosów.
Pielęgnacja skóry
Odpowiednia pielęgnacja ogranicza negatywne skutki na skórze związane z paleniem papierosów. Co warto jednak podkreślić nie eliminuje ich zupełnie. Dlatego najlepszym rozwiązaniem jest rezygnacja z palenia tytoniu.
Główne kierunki pielęgnacji skóry u osób palących to:
wzmacnianie funkcji barierowych naskórka – kosmetyki zawierające w składzie składniki uszczelniające cement międzykomórkowy np. ceramidy, estry cholesterolu,
nawilżanie – kosmetyki zawierające w składzie substancje z grupy wiążących wodę humektantów np. kwas hialuronowy, trehaloza i tworzących powłokę ochronną emolientów np. oleje roślinne,
stymulacja naskórka do odnowy – preparaty złuszczające, ułatwiające eliminację martwych komórek warstwy rogowej naskórka, co pobudza podziały w warstwie podstawnej np. kwasy owocowe,
Zazwyczaj po pierwszej ekspozycji na słońce, szczególnie u osób z jasną karnacją pojawia się zaczerwienienie skóry. Im jaśniejsza karnacja, tym naturalna ochrona jest mniejsza i większa skłonność do powstania rumienia. Intensywna ekspozycja na słońce może powodować także oparzenie słoneczne. Oparzenia słoneczne w dzieciństwie/młodości zwiększają ryzyko pojawienia się czerniaka. Dlatego konieczne jest stosowanie preparatów ochronnych z filtrem o wysokim wskaźniku SPF i ograniczenie ekspozycji skóry na słońce.
Promieniowanie UVB
Każda skóra inaczej reaguje na działanie promieniowania słonecznego. U niektórych osób po ekspozycji pojawi się rumień/oparzenie słoneczne, inni będą opaleni. Im jaśniejsza karnacja, tym mniejsza naturalna ochrona przed UV i większe ryzyko powstania odczynu rumieniowego. Na skórze ciemniejszej (wyższy fototyp), nie wystąpi odczyn rumieniowy, a opalenizna będzie widoczna, już przy niewielkim nasłonecznieniu.
Słońce emituje promieniowanie UV, widzialne i podczerwone. Promieniowanie UVB częściowo zatrzymują chmury i szyby okienne. Najintensywniej działa w godzinach 10-15, szczególnie latem i właśnie w tych godzinach skóra jest najbardziej narażona na powstanie rumienia. Możemy powiedzieć, iż promieniowanie UVB ma silne właściwości rumieniotwórcze. Promieniowanie UVB powoduje także syntezę melaniny i daje oczekiwaną opaleniznę, utrzymującą się kilka miesięcy, stanowiącą ochronę przed słońcem. UVB prowadzi także do powstania zmian przednowotworowych i nowotworów skóry.
Powstający rumień na skórze „ostrzega nas, że słońce działa” i szczególnie odczują to osoby o jasnej karnacji.
Rumień posłoneczny
Zaróżowienie/zaczerwienienie skóry może wystąpić u każdej osoby z jasną karnacją przebywającej „na słońcu”. Pieczenie skóry, uczucie nadmiernego ciepła w trakcie ekspozycji na słońce, powinno być sygnałem do zaprzestania „opalania się”. Odczyn rumieniowy (zaczerwienienie skóry) obserwuje się już kilka godzin po nasłonecznieniu, a jego nasilenie widoczne jest po kilkunastu godzinach. Najczęściej dotyczy skóry dekoltu, pleców, twarzy, ale może wystąpić w każdej okolicy ciała eksponowanej na słońce, z wyjątkiem wewnętrznej powierzchni dłoni i podeszwy stopy (grubsza warstwa rogowa). Rumień szybciej pojawi się u dzieci i u osób z jasnymi włosami, niebieskimi oczami, jasną skórą, skórą naczynkową, czy chorujących na trądzik różowaty.
Należy także pamiętać o warunkach geograficznych zmieniających nasilenie promieniowania, a więc w górach (intensywność promieniowania wzrasta wraz z wysokością npm), a także nad wodą, na plaży (promieniowanie odbite od tafli wody, piasku). Rumień często obserwowany jest już po pierwszej ekspozycji na słońce, po przerwie „zimowej”. Natomiast skóra opalona stanowi ochronę i lepiej znosi ekspozycję na słońce. Niekiedy słońce „ledwo wyglądające zza chmur” może spowodować rumień. Im skóra jest jaśniejsza, tym większe prawdopodobieństwo rumienia. Widoczne zaczerwienienie skóry związane jest z rozszerzeniem naczyń krwionośnych. Skóra jest tkliwa, piecze i swędzi. Zmiany stopniowo ustępują, dochodzi do złuszczania powierzchownych warstw naskórka, mogą pojawiać się przebarwienia. W tym okresie wskazane są preparaty łagodzące i nawilżające z d-pantenolem, alantoiną oraz wzmacniające mikrobiom.
Oparzenie słoneczne
Zbyt intensywna ekspozycja skóry na słońce i brak odpowiedniej ochrony przed promieniowaniem UV może prowadzić do powstania oparzenia słonecznego. Do oparzeń częściej dochodzi, gdy promieniowanie odbije się od wody i piasku. Skóra eksponowana na słońce jest zaczerwieniona, obrzęknięta, z pęcherzami, boli i piecze. Może towarzyszyć temu złe samopoczucie, gorączka, nudności, bóle głowy. W zależności od rozległości i intensywności oparzenia słonecznego, dolegliwości są mniej lub bardziej nasilone. Niekiedy konieczna jest konsultacja lekarska.
Oparzenie po ekspozycji na promieniowanie słoneczne to „szok dla skóry” i wzrost ryzyka powstania czerniaka. Oparzenie słoneczne może pojawić się także u osób zażywających różne leki, czy mających kontakt z roślinami fototoksycznymi. Ciemniejsza karnacja lepiej chroni przed promieniowaniem słonecznym, a rumień/oparzenie słoneczne nie pojawia się lub występuje bardzo rzadko. Osoby z ciemniejszą skórą szybciej opalają się, a to jednocześnie stanowi ochronę przed promieniowaniem słonecznym.
Przebarwienia posłoneczne i starzenie się skóry
Plamy posłoneczne to przebarwienia, które mogą pojawić się po ustąpieniu oparzenia słonecznego. Stopniowo, z powodu kolejnych ekspozycji słonecznych/oparzeń, przebarwień przybywa i często stanowią znaczny defekt kosmetyczny. Powtarzające się ekspozycje słoneczne powodują szybsze starzenie się skóry (fotostarzenie). Plamy soczewicowate najczęściej pojawiają się w miejscach eksponowanych na słońce: na twarzy, policzkach, nosie, skroniach, dekolcie, ramionach i karku, grzbietowej powierzchni rąk i przedramion oraz na podudziach. Więcej na temat przebarwień i metod ich usuwania w tym artykule.
Oparzenia słoneczne w młodym wieku zwiększają ryzyko zachorowania na czerniaka.
Po ustąpieniu oparzenia słonecznego pozostają przebarwienia.
Oparzenie słoneczne – jak go uniknąć?
Oto wskazówki:
sprawdzaj pogodę, index UV, warunki geograficzne (góry, woda, piasek),
określ swój fototyp, jasna karnacja – większe ryzyko oparzenia skóry, ciemniejsza skóra – oparzenie nie wystąpi,
ogranicz przebywanie „na słońcu” do kilkunastu minut, jeśli masz jasną karnację i jest to pierwsza ekspozycja od kilku miesięcy,
wybieraj mineralny/chemiczny filtr, o wskaźniku 30-50, preparat nakładaj około 30 minut przed planowaną ekspozycją na słońce i ponawiaj aplikację co około 2 godziny,
krem z filtrem zużyj w ciągu jednego sezonu,
nie eksponuj skóry na promieniowanie słoneczne między 10-15 godziną, a w południe chroń się w cieniu,
chroń skórę również ubraniem,
noś czapkę z daszkiem, a najlepiej kapelusz z szerokim rondem, tak by powstający cień zasłaniał twarz, szyję,
ochraniaj oczy okularami z filtrem UV,
podczas pływania załóż koszulkę z filtrem UV,
wybieraj godziny poranne lub popołudniowe na relaks na powietrzu,
unikaj kontaktu z roślinami fototoksycznymi,
nie eksponuj się na słońce, gdy zażywasz leki,
uzupełniaj płyny około 2-3 litrów (woda, soki warzywno-owocowe).
Mikrobiom, mikrobiota to zespół mikroogranizmów konieczny do prawidłowego funkcjonowania skóry i innych narządów. To jeden z elementów ochrony przed kolonizacją innych patogenów, powodujący stymulację układu odpornościowego – wzmocnienie odporności wrodzonej i modulowanie odporności nabytej. Skóra jest największym organem naszego ciała i zasiedlana jest przez różnorodne mikroorganizmy już od narodzin.
Skład mikrobiomu
Mikrobiom skóry zmienia się przez całe życie. Jego skład to przede wszystkim bakterie, a także grzyby i drożdżaki, roztocza i wirusy. Większość mikroorganizmów jest nieszkodliwa i współdziała z komórkami naskórka. Na skórze są drobnoustroje „na stałe” zasiedlające określone okolice ciała i przejściowe, okresowo bytujące. Najbardziej narażone na nowe drobnoustroje są dłonie, ponieważ nimi dotykamy różnych przedmiotów. Dlatego bardzo ważne jest dokładne mycie rąk. Skóra stwarza różnorodne warunki dla rozwoju drobnoustrojów (okolice suche, wilgotne, bogate w sebum) i dlatego różne okolice ciała różnią się mikrobiomem. Skład mikrobiomu zależy od grubości naskórka, obecności gruczołów łojowych czy potowych, mieszków włosowych, wilgotności czy temperatury ciała.
Czynniki modyfikujące mikrobiom
Czynniki modyfikujące mikrobiom to wiek, płeć i wpływ hormonów, sposób odżywiania, choroby i przyjmowane leki np. antybiotyki, wykonywany zawód, noszona odzież, pielęgnacja skóry i zabiegi kosmetyczne/chirurgiczne oraz różne czynniki środowiskowe.
Trzy linie obrony
Skóra, będąc najbardziej zewnętrznym organem naszego organizmu stanowi barierę przed różnymi czynnikami środowiska, także przed niepożądanymi drobnoustrojami. Na ochronę składają się 3 główne elementy. Bariera mikrobiologiczna/mikrobiomowa to niezliczone drobnoustroje kolonizujące skórę, utrudniające/uniemożliwiające osiedlanie się innym drobnoustrojom chorobotwórczym. Kolejna bariera, zwana fizyczną to prawidłowa struktura warstwy rogowej z płaszczem hydrolipidowym o pH od 4 do 6,5 i obecnością związków o działaniu przeciwbakteryjnym. Istotną linią obrony jest bariera immunologiczna, a więc komórki Langerhansa w naskórku i komórki odpornościowe występujące w skórze właściwej.
Równowaga mikrobiomu
Prawidłowy mikrobiom (mikrobiota) chroni skórę przed osiedlaniem się chorobotwórczych patogenów, stwarzając niekorzystne dla nich środowisko. Mikrobiom skóry jest do pewnego czasu odporny na zmiany i stabilny pod względem składu i liczebności, a nowe warunki na powierzchni skóry – stosowane kosmetyki mogą ułatwiać kolonizację flory pożądanej, ale mogą też stworzyć warunki na osiedlenie patogenów z otoczenia. Brak równowagi mikrobiomu może sprzyjać wystąpieniu trądziku młodzieńczego, trądziku różowatego, łojotokowego zapalenia skóry czy atopowego zapalenia skóry. Przy sprzyjających warunkach na skórze, ogólnym osłabieniu organizmu, bakterie dotychczas na niej bytujące mogą stanowić zagrożenie.
Mechanizmy obronne skóry
Skóra nie jest przyjazna wielu patogenom. Złuszcza się i w ten sposób eliminuje mikroorganizmy. Naskórek odnawia się co około 28 dni, a patogeny obecne na nim usuwane są wraz z martwymi komórkami. Ważną ochronę przed drobnoustrojami odgrywa płaszcz hydrolipidowy, kwaśne ph i związki o działaniu przeciwbakteryjnym, stwarzające niekorzystne warunki rozwoju. Peptydy przeciwdrobnoustrojowe wydzielane przez komórki naskórka, sebocyty, komórki gruczołów potowych, a także różne komórki układu odpornościowego obecne w skórze, chronią przed niepożądanymi mikroorganizmami.
Jak wzmocnić mikrobiom?
Nieprawidłowa pielęgnacja skóry zmienia skład mikrobiomu i dochodzi do zaburzeń w składzie mikrobioty, a więc do zmniejszenia funkcji barierowych skóry. Prawidłowa pielęgnacja pozwoli natomiast wzmocnić funkcje ochronne skóry i zrównoważyć mikrobiom. Nawilżony i „uszczelniony” naskórek skuteczniej chroni skórę przed niekorzystnym działaniem środowiska zewnętrznego.
Choroby skóry głowy ze względu na lokalizację są widoczne dla otoczenia. Najczęściej jest to łupież, przetłuszczanie się włosów, przerzedzenie włosów, czy łysienie. Zmiany na skórze mogą być wywołane przez bakterie (zapalenie mieszków włosowych, róża), pasożyty (wszawica), grzyby (grzybice skóry owłosionej powierzchowne i głębokie), wirusy (półpasiec). Część schorzeń obecnych na skórze głowy uwarunkowana jest genetycznie i może też dotyczyć innych okolic ciała.
Objawy na skórze i dolegliwości mogą być różnorodne. Może im towarzyszyć świąd, pieczenie, niekiedy bolesność, ale mogą także nie sprawiać żadnych dolegliwości. U części chorych mogą wystąpić zmiany rumieniowe, ze złuszczaniem (łuszczyca, łojotokowe zapalenie skóry). Zmiany mogą pojawić się szybko (zmiany alergiczne) lub stopniowo się nasilać, utrzymywać się o różnym nasileniu przez długi czas lub okresowo ustępować.
Łojotokowe zapalenie skóry głowy
Łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS) to przewlekłe, nawracające schorzenie dotyczące skóry owłosionej głowy, ale także innych okolic ciała (twarz, tułów). Może pojawić się w każdym wieku. Częściej występuje u dzieci, młodzieży i młodszych dorosłych osób, głównie u mężczyzn. Zmiany występują głównie w okolicach obfitujących w gruczoły łojowe, a więc na skórze owłosionej głowy, a także za uszami i w przewodach słuchowych zewnętrznych. W ŁZS obserwuje się zmiany w składzie mikrobiomu, szczególnie w ilości lipofilnych drożdżaków Malassezia (Pityrosporum ovale). Nasilenie zmian obserwuje się jesienią, zimą, a poprawę w okresie letnim. Nieprawidłowa dieta, stres, emocje, źle dobrane kosmetyki mogą nasilać rumień, złuszczanie, świąd skóry i pieczenie.
Łojotokowe zapalenie owłosionej skóry głowy może objawiać się delikatnym złuszczaniem, bez rumienia, ale może dawać także znaczny rumień, grube żółtawe łuski przylegające do skóry głowy z sączeniem. Często zajęte są uszy, okolica za uszami i przewody słuchowe. U części chorych może pojawić się przerzedzenie włosów tzw. łysienie łojotokowe, głównie na szczycie głowy. Istotne znaczenie ma prawidłowa pielęgnacja skóry, zmniejszenie stanu zapalnego i wydzielania łoju, ograniczenie ilości drożdżaków. Należy pamiętać, że skóra u osób z łojotokowym zapaleniem skóry może być wrażliwa, łatwiej ulegać podrażnieniom. W zmianach bardziej nasilonych, skłonności do przerzedzenia włosów, konieczne jest leczenie dermatologiczne – miejscowe/ogólne.
Łupież
Łupież to przewlekłe, nawracające schorzenie o różnie nasilonym łojotoku. Zmianom może towarzyszyć przerzedzenie włosów i znaczny świąd skóry. Proces odnowy naskórka skraca się do około 7-15 dni, a na skórze jest to widoczne w postaci białawych łusek. Znacznie wzrasta ilość grzybów drożdżopodobnych na skórze głowy, co sprzyja pojawieniu się stanu zapalnego. U osób z łupieżem około 70% mikroflory skóry głowy to właśnie drożdżaki Malassezia, a u zdrowych tylko około 45%. Na pojawienie się, zaostrzenie łupieżu mają także wpływ zaburzenia hormonalne, uwarunkowania genetyczne, emocje, dieta.
Wyróżniamy łupież zwykły, czyli suchy i tłusty. W łupieżu zwykłym łuski są drobne, białe, łatwo odpadają w czasie czesania, ruchach głową, nie obserwuje się stanu zapalnego skóry czy nadmiernego wypadania włosów. Najczęstsza lokalizacja to szczyt głowy, okolica ciemieniowa i okolice skroniowe. U osób z łupieżem suchym często obserwuje się drobne łuski widoczne zwłaszcza na ciemnym ubraniu. Natomiast w łupieżu tłustym, włosy bardziej się przetłuszczają. Łuski są większe, o żółtawym zabarwieniu i bardziej przylegają do skóry. Często zgłaszanym objawem jest świąd i pieczenie skóry. Świąd może być bardzo nasilony, zmuszający do drapania się. Niektórzy traktują łupież tłusty jako odmianę łojotokowego zapalenia skóry głowy. W łupieżu tłustym skóra może być zaczerwieniona, obserwuje się wypadanie i przerzedzenie włosów. Leczenie obejmuje preparaty keratolityczne, regulujące nasiloną proliferację keratynocytów, ograniczające rozwój bakterii i drożdżaków. W przypadku nasilonych zmian na skórze, znacznego świądu, przerzedzenia włosów wskazana jest konsultacja dermatologiczna i leczenie.
Łuszczyca
Łuszczyca jest schorzeniem uwarunkowanym genetyczne. Zmiany mogą dotyczyć skóry głowy, a także innych okolic ciała, paznokci. Wykwity mogą być bardzo niewielkie, prawie niewidoczne lub nasilone, zajmujące nawet całą głowę. Choroba przez wiele lat może mieć bardzo łagodny charakter i objawiać się jedynie niezbyt nasilonym złuszczaniem, zaczerwienieniem niewielkich powierzchni skóry głowy. Niekiedy zmianom towarzyszy świąd, czy drobne łuski przypominające łupież. Zmiany bardziej nasilone, są zazwyczaj koloru czerwonego, pokryte srebrzystą łuską, czasami ściśle przylegającą. Czynnikami nasilającymi chorobę mogą być utajone ogniska infekcji (zęby, migdałki), leki, stres, nieprawidłowa dieta oraz mechaniczne uszkodzenie skóry. Skóra głowy może być sucha, bardziej wrażliwa, delikatna, łatwiej ulegać podrażnieniu. U chorych z aktywną łuszczycą obserwuje się objaw Koebnera, czyli pojawienie się nowych zmian łuszczycowych w miejscu zadrapania naskórka. Skóra głowy jest szczególnie narażona na urazy w trakcie czesania. Zbyt „agresywne” usuwanie łuski ze skóry głowy może powodować nasilenie zmian.
Leczenie łuszczycy skóry głowy powinno być prowadzone przez dermatologa. Uzupełnieniem może być pielęgnacja skóry, zalecane są preparaty poprawiające właściwości ochronne naskórka, łagodzące podrażnienia, zmniejszające świąd i nasilone rogowacenie.
Włosy to istotny element naszego wizerunku. To oznaka zdrowia i młodości. W czasie życia zmienia się ich wygląd oraz ilość. Mogą pojawiać się także różne zmiany na skórze głowy. Wypadanie włosów, przerzedzenie, łysienie a niekiedy utrata owłosienia stanowi duży problem. Stan ten może mieć różne podłoże (uwarunkowany genetycznie, związany z różnymi schorzeniami ogólnoustrojowymi czy przyjmowanymi lekami). Wypadanie włosów może prowadzić do obniżenia własnej wartości, atrakcyjności, a niekiedy do stanów depresyjnych.
Fizjologia włosa
Włos zbudowany jest w ok. 80% z białka, głównie keratyny. Około 10% stanowi woda, a pozostałe składniki to tłuszcze, pierwiastki śladowe. Kolor włosów uwarunkowany jest genetycznie i w zależności od składu melanin ma określoną barwę.
Cykl włosowy
Aktywny mieszek włosowy przechodzi cykl: pierwsza faza to wzrost, następnie występuje proces inwolucji, czyli okres przejściowy, czas spoczynku, w kolejnym etapie włos wypada. Później cykl rozpoczyna się od nowa i włos ponownie zaczyna rosnąć. Mieszek włosowy ma zazwyczaj około 20 do 30 takich cykli. Cykle nie są zsynchronizowane ze sobą, a „wymiana” włosów odbywa się jakby niezauważalnie. Czas wzrostu włosa (anagen) trwa około 3 do 6 lat i takich włosów powinno być na głowie najwięcej (ok. 80%), natomiast włosów w stanie spoczynku (telogen) trwającego od 2-4 miesięcy ok. 10-20%. Najgęstsze włosy na głowie u kobiet występują pod koniec drugiej dekady życia.
Funkcje włosów
Piękne włosy stanowią urodę i atrakcyjność zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Poprawiają komunikację międzyludzką. Chronią także przed promieniowaniem słonecznym i w pewnym stopniu przed niższą temperaturą otoczenia. Przerzedzenie czy utratę włosów utożsamia się z chorobą, starzeniem organizmu. Włosy to także źródło wiedzy dla archeologów, lekarzy medycyny sądowej, dermatologów, lekarzy medycyny estetycznej, kosmetologów, chirurgów i psychiatrów.
Przyczyny wypadania włosów
Na skórze jest około 5 milionów mieszków włosowych. Na skórze głowy od 100 000 do 150 000. Włosy jaśniejsze są cieńsze i jest ich zazwyczaj więcej. Włosy o ciemniejszej barwie są grubsze i jest ich mniej na skórze głowy. W trakcie naszego życia nie przybywa mieszków włosowych. Gęstość włosów na głowie ulega zmianom i zależy od okresu życia i różnych czynników. Ilość włosów zmniejsza się z wiekiem.
Fizjologiczna utrata włosów wynosi około 90-100 dziennie, a przy myciu około 200. Jeśli zauważamy nasilone wypadanie włosów, znaczne przerzedzenie utrzymujące się, nasilające się należy skonsultować się z lekarzem i podjąć leczenie. Wypadanie włosów może być przejściowe, okresowe lub trwałe. By włos przestał rosnąć musi zadziałać jakiś bodziec właśnie w okresie jego wzrostu. Przerzedzenie, łysienie może być uwarunkowane genetycznie, związane z nieprawidłową dietą z niedoborami składników, zmianami hormonalnymi, stresem, gorączką, chorobami ogólnoustrojowymi, przyjmowanymi lekami.
Łysienie – rodzaje i objawy
Biorąc pod uwagę mechanizm, siłę bodźca, możemy wyróżnić łysienie anagenowe, telogenowe lub mieszane, łączące oba rodzaje łysienia.
Łysienie anagenowe
Zadziałanie nagłego, „mocnego” czynnika powoduje zahamowanie wzrostu włosa i jego wypadnięcie – jest to łysienie anagenowe. Ten rodzaj łysienia obserwuje się po przyjmowaniu niektórych leków, po zatruciu metalami ciężkimi, działaniu promieniowania jonizującego. Jest to nagła, szybka utrata włosów. Wskazane jest usunięcie czynnika prowokującego. Włosy zazwyczaj odrastają.
Łysienie telogenowe
Łysienie telogenowe to najczęstsza przyczyna wypadania włosów. Dochodzi do skrócenia fazy wzrostu włosa (anagenu), pojawia się więcej włosów przechodzących w fazę spoczynku (telogen). Czynnik hamujący wzrost włosa jest słabszy niż w łysieniu anagenowym, a wypadanie włosów jest później zauważalne. Nie zawsze uświadamiamy sobie, iż czynnik działający na włos w fazie wzrostu wystąpił ponad 6 miesięcy wcześniej. Najczęściej upatrujemy przyczyn wypadania włosów z ostatnich dni czy tygodni.
Skłonność do łysienia telogenowego wiąże się z wrażliwością osobniczą na bodźce. W zależności od intensywności, czasu trwania bodźca łysienie jest bardziej lub mniej nasilone. Przerzedzenie włosów może być fizjologiczne, jak u noworodków czy u kobiet po porodzie. Również u kobiet w okresie okołomenopauzalnym i po menopauzie obserwujemy przerzedzenie włosów. Także różne zaburzenia hormonalne jak: cukrzyca, nadczynność tarczycy, niedoczynność tarczycy mogą być przyczyną przerzedzenia włosów. Najczęściej występuje jednak kilka czynników nakładających się jednocześnie np. niedobory żywieniowe, upośledzone wchłanianie, choroby infekcyjne przebiegające z wysoką gorączką, stres zarówno jednorazowy, jak i przewlekły. Przerzedzenie włosów może wiązać się z zabiegiem chirurgicznym, ze znieczuleniem ogólnym, czy w przebiegiem chorób ogólnoustrojowych i przyjmowaniem leków.
Wypadanie włosów trwa kilka miesięcy, a włosy odrastają. Niekiedy nie można jednak ustalić przyczyny telogenowego wypadania włosów. Jeśli czynnik „uszkadzający” nie zostanie wyeliminowany, co niekiedy jest trudne, włosy nadal wypadają. Około 30 % osób z łysieniem telogenowym skarży się na pieczenie skóry głowy, uczucie kłucia, ściągania, suchości.
Wypadanie włosów po ciąży
W drugiej połowie ciąży w organizmie utrzymuje się wysoki poziom estrogenów, wydłuża się więc faza anagenu, czyli wzrostu włosa. Po urodzeniu dziecka, obserwujemy nagły spadek estrogenów, a włosy będące w anagenie szybko przechodzą w stan inwolucji (katagen), a następnie w stan spoczynku (telogen). Po porodzie włosy nadmiernie wypadają i są w gorszej kondycji. Dodatkowym czynnikiem powodującym wypadanie jest stres związany z porodem, obawy o zdrowie dziecka. W kilka miesięcy po porodzie zauważalne jest wzmożone wypadanie włosów tzw. łysienie poporodowe. Włosy stopniowo odrastają, jednak należy unikać zbyt częstego ich mycia, czesania.
Włosy w menopauzie
U kobiet w okresie przed menopauzą zauważalny jest spadek estrogenów. Włosy stopniowo siwieją i ulegają przerzedzeniu, głównie na szczycie głowy. Linia włosów na czole jest zazwyczaj zachowana. Oczywiście wypadanie włosów uwarunkowane jest genetycznie. Może wiązać się też z różnymi schorzeniami, przyjmowanymi lekami, stresem czy niedoborami w diecie.
Zdjęcia objęte prawami autorskimi
Łysienie androgenowe
To najczęstsza przyczyna łysienia u dorosłych mężczyzn i kobiet. Do 50 roku życia łysienie obserwuje się u około połowy mężczyzn i około 6% kobiet. Powyżej 70 roku życia odsetek mężczyzn z łysieniem androgenowym wzrasta do 70%, a u kobiet do 40% i więcej. Nasilenie łysienia jest większe u mężczyzn.
Zdjęcia objęte prawami autorskimi
W określonych okolicach skóry głowy występuje zwiększona wrażliwość mieszków włosowych na dihydrotestosteron (powstaje z testosteronu przy udziale enzymu 5 α- reduktazy). Faza anagenu staje się coraz krótsza i mieszki są coraz mniejsze, a więc stopniowo dochodzi do miniaturyzacji mieszków i włosów. Ilość włosów w anagenie spada (fazie wzrostu), a wzrasta odsetek włosów w telogenie (spoczynku). Jeśli nie ma równowagi między wypadaniem a odrostem dochodzi do łysienia. Miniaturyzacja mieszków i włosów zaczyna się na szczycie głowy, stopniowo przesuwa się do tyłu linia czołowa włosów, pojawiają się „zakola”. W zaawansowanym łysieniu androgenowym u mężczyzn pozostaje pas gęstych włosów od jednej okolicy skroniowej, przez tył głowy, do drugiej skroni. U kobiet jest to zazwyczaj znaczne przerzedzenie włosów na szczycie głowy.
Łysienie plackowate
Ten typ łysienia dotyczy zazwyczaj osób młodych, o pewnych predyspozycjach genetycznych, Czynnikiem prowokującym może być także nagły lub przewlekły stres. Na skórze głowy pojawiają się ogniska bez włosów. Jednocześnie skóra nie wykazuje zmian. Nie u wszystkich osób włosy odrastają. Tylko u ok. 50% chorych włosy odrastają spontanicznie po około roku.
Zdjęcia objęte prawami autorskimi
Łysienie – leczenie i pielęgnacja
Nadmierne wypadanie włosów zazwyczaj wiąże się z kilkoma czynnikami, ale często jeden jest podstawowy. Wskazana jest konsultacja lekarska i podjęcie leczenia, pielęgnacji. Jeśli jest to możliwe należy wyeliminować czynniki prowokujące, zadbać o prawidłową dietę bogatą w składniki odżywcze. Istotne znaczenie ma odpowiednia ilość snu, odpoczynek. Należy także unikać nadmiernego, częstego czesania włosów, naciągania włosów np. upinaniem w „koński ogon”. Włosy trzeba chronić przed niekorzystnymi czynnikami środowiska, głównie promieniowaniem UV, a do pielęgnacji stosować sprawdzone produkty w postaci odżywki, szamponu, peelingu, maski dobrane do określonego problemu.
Do mycia, pielęgnacji skóry głowy wskazane są preparaty:
Bogatą ofertę dla osób z problemem przerzedzenia włosów oferują gabinety kosmetologiczne, trychologiczne, medycyny estetycznej. Należy pamiętać, iż w uzyskaniu pożądanego efektu ważna jest jednak wytrwałość.
Zaprogramowany czas życia dla człowieka to około 110-120 lat. Każdy organizm podlega starzeniu, jednak różne czynniki modyfikują przebieg tego procesu i jego nasilenie. Duże znaczenie mają uwarunkowania genetyczne oraz wpływ środowiska zewnętrznego (np. promieniowanie słoneczne). W miarę upływu lat różne narządy, tkanki gorzej funkcjonują. Zmiany widoczne są także na skórze i często „zdradzają” nasz wiek. Wygląd skóry jest wynikiem starzenia fizjologicznego i egzogennego, głównie posłonecznego. Starzenie skóry to proces, który możemy obserwować i dostrzegać różne zmiany. Profilaktyka i prawidłowa, systematyczna pielęgnacja może jednak zmniejszyć jego objawy.
Teorie starzenia się fizjologicznego
Starzenie się skóry to proces złożony, wieloetapowy. Jego przebieg próbują wytłumaczyć liczne teorie.
Każda z komórek ma określony, zaprogramowany czas życia, uwarunkowany genetycznie. To „jakby wewnętrzny kalendarz”, określający liczbę podziałów komórkowych (teoria deterministyczna, genetyczna). Przy kolejnych podziałach skracają się telomery, czyli dystalne części chromosomów (teoria telomerowa).
Komórka to takie małe laboratorium, o ogromnych możliwościach i przydzielonych funkcjach, a więc powstają w niej różne związki chemiczne konieczne do funkcjonowania. W wyniku reakcji chemicznych w komórce gromadzą się również substancje „niepotrzebne”. Starzenie się komórek może być związane ze: stresem oksydacyjnym (teoria stresu oksydacyjnego), wzrostem wolnych rodników (teoria wolnorodnikowa) i uszkodzeniem różnych struktur np. DNA, błon komórkowych (teoria błonowa), białek (teoria zaburzeń białkowych), niedostateczną wydajnością i liczbą mitochondriów (teoria mitochondrialna).
Uszkodzone DNA może zostać naprawione, ale jeśli ten mechanizm zawodzi, to niestety nieprawidłowe komórki dzielą się dalej. Innym mechanizmem naprawczym jest zahamowanie procesów życiowych w uszkodzonych komórkach i zaplanowana śmierć komórki, czyli apoptoza. Jednak w czasie starzenia pojawiają się także mutacje w obrębie genów uczestniczących w naprawie DNA („strażnik genomu” p53). Zdolność do naprawy komórek maleje, kumulują się uszkodzenia, a na skórze pojawiają się różne zmiany.
Starzenie wewnątrzpochodne (endogenne)
Starzenie fizjologiczne, związane z wiekiem, a więc chronologiczne, uwarunkowane jest genetycznie. Wiek chronologiczny (liczba lat) nie zawsze odpowiada wiekowi fizjologicznemu (biologicznemu). Osoby mające mniej lat mogą wyglądać na starsze, osoby mające więcej lat mogą wyglądać na młodsze. U kobiet możemy wyróżnić starzenie hormonalne (związane ze spadkiem hormonów – estrogenu i progesteronu), pojawiające się w okresie menopauzalnym. Więcej o wpływie menopauzy na wygląd skóry piszemy w tym artykule. U mężczyzn starzenie hormonalne, andropauzalne przebiega wolniej.
Cechy skóry w starzeniu fizjologicznym
Skóra jest cienka, sucha, delikatna. Obserwuje się liczne drobne zmarszczki. Skóra jest blada, mało elastyczna, ze skłonnością do wybroczyn. Wydzielanie łoju zmniejsza się, włosy siwieją i ulegają przerzedzeniu, a paznokcie stają się kruche, łamliwe z podłużnymi pobruzdowaniami. Mogą pojawić się na skórze różne zmiany związane z wiekiem np. brodawki łojotokowe, naczyniaki rubinowe, włókniaki miękkie, ale także zmiany przednowotworowe i nowotwory skóry. Atrofia podskórnej tkanki tłuszczowej jest szczególnie widoczna na twarzy. Skóra traci naturalne „podparcie”. Zmienia się owal twarzy. Obserwuje się upośledzenie funkcji naskórka jako bariery (zmiany ilościowe i jakościowe lipidów, białek), skóra jest bardziej podatna na wystąpienie podrażnienia, zmniejsza się synteza witaminy D. Spada zdolność proliferacji komórek naskórka, a żywe warstwy naskórka ulegają ścieńczeniu. Naczynia włosowate są mniej liczne, a fibroblasty są słabiej aktywne. Zauważalny jest ubytek kolagenu I, a wzrost kolagenu III.
Zewnątrzpochodne, egzogenne starzenie się skóry
Starzenie zewnątrzpochodne związane jest z działaniem różnych czynników środowiska. Najczęstsza przyczyna to przewlekła ekspozycja na promieniowanie słoneczne powodujące powstawanie zmian określanych jako fotostarzenie, fotoaging. Podkreśla się także udział promieniowania jonizującego, rentgenowskiego, zanieczyszczenie środowiska i palenie tytoniu. Nieprawidłowa pielęgnacja skóry, czy jej brak, stres, niedostateczna ilość snu, różne schorzenia ogólnoustrojowe, przyjmowane leki, źle zbilansowana dieta, a więc nadliczbowe kalorie lub ich niedobór. Również braki w składnikach odżywczych wpływają na wygląd skóry. Starzenie się skóry związane z ekspozycją na słońce często określa się jako przedwczesne, przyśpieszone starzenie, posłoneczne przewlekłe uszkodzenie skóry. Za fotostarzenie jest odpowiedzialne promieniowanie UVA i UVB.
Starzenie się skóry po ekspozycji na słońce
Pod wpływem promieniowania słonecznego dochodzi do uszkodzenia skóry. Głównym efektem są zmiany w DNA komórki. Podkreśla się szkodliwe działanie słońca w zależności od jego natężenia, długości fali, częstości ekspozycji czy obecności oparzeń słonecznych. Im jaśniejsza karnacja, a więc fototyp I i II, tym większe uszkodzenie skóry. W skórze narażonej na działanie słońca wzrasta grubość warstwy rogowej, obecne są komórki atypowe z uszkodzonym DNA. Powstające wolne rodniki tlenowe powodują uszkodzenie błony komórkowej, uwalniane są mediatory zapalne. W warstwie brodawkowej skóry gromadzą się aglomeraty elastyny. Przewlekłe działanie UVB na skórę powoduje wytwarzanie metaloproteinaz, uszkadzających kolagen (degradacja kolagenu typu I).
Fotostarzenie – cechy kliniczne
Skóra jest sucha, szorstka z nadmiernym rogowaceniem. Jest mało elastyczna, obserwuje się głębokie bruzdy i zmarszczki, szczególnie charakterystycznie układające się na karku w postaci rombów – tzw. skóra romboidalna karku.. W skórze wyczuwalne są drobne grudki związane z nagromadzeniem uszkodzonych włókien elastynowych (elastoza). Występują również liczne przebarwienia i odbarwienia (skóra pstra) oraz plamy soczewicowate. Na twarzy w okolicy oczu i na kościach policzkowych obserwuje się przerost gruczołów łojowych, duże czarne zaskórniki, a skóra przypomina skórkę cytryny, stąd nazwa „skóra jak cytryna” (zespół Favre`a-Racouchota). Obecne są także teleangiektazje oraz skłonność do wybroczyn, nawet przy najmniejszym urazie. Na skórze mogą być widoczne zmiany przednowotworowe – rogowacenie posłoneczne, a także nowotwory: rak kolczystokomórkowy, podstawnokomórkowy czy czerniak. Nowe zmiany pojawiają się na skórze również po zaprzestaniu ekspozycji na słońce, w wyniku podziałów uszkodzonych wcześniej komórek.
Starzenie się skóry – jak zapobiegać?
A oto kilka wskazówek, by zmniejszać objawy starzenia się skóry i poprawić jej wygląd:
odpowiednio zbilansowana dieta (kalorie, składniki odżywcze bogate w witaminy, antyoksydanty, minerały),
