Rogowacenie to proces keratynizacji w naskórku. Zaburzenia rogowacenia mogą być wrodzone i nabyte. Wrodzone uwarunkowane są genetycznie, a nabyte powstają w wyniku działania różnych czynników zewnętrznych. Mogą także towarzyszyć różnym schorzeniom narządów wewnętrznych. Zaburzenie rogowacenia dotyczy zazwyczaj określonej okolicy (okolic) ciała.

Jak przebiega rogowacenie naskórka?

Prawidłowy przebieg rogowacenia umożliwia wytworzenie bariery ochronnej zapobiegającej utracie płynów. Proces zaczyna się w warstwie podstawnej naskórka, która ma zdolność do podziału. Komórki przemieszczające się ku powierzchni naskórka przechodzą wiele zmian, a ich cytoplazma, po wielu procesach z udziałem licznych enzymów zostaje „zamieniona” w keratynę. Warstwa rogowa dzięki specyficznej budowie jest odporna na działanie różnych czynników zewnętrznych.

I co dalej z wytworzoną warstwą rogową?

Warstwa rogowa powinna ulec złuszczeniu, jako naturalny bodziec do odnowy naskórka. W miarę przesuwania się komórek naskórka ku zewnętrznej warstwie (rogowej) desmosomy łączące komórki stają się słabsze, aż komórki oddzielają się. Jest to złuszczanie naskórka. Jednak w niektórych schorzeniach degradacja desmosomów bywa zaburzona, i obserwuje się hiperkeratozę.

Dlaczego komórki warstwy rogowej nie oddzielają się?

Zaburzenia rogowacenia naskórka mogą być następstwem uwarunkowań genetycznych, schorzeń narządów wewnętrznych i skóry, a także działania różnych czynników środowiska zewnętrznego.

Genetycznie uwarunkowane zaburzenia rogowacenia

W łuszczycy obserwujemy nadmierne i nieprawidłowe rogowacenie, a cykl przejścia komórki od warstwy podstawnej do rogowej wynosi zaledwie kilka dni. Inne zaburzenia rogowacenia o różnym nasileniu zmian uwarunkowane genetycznie to rogowacenie przymieszkowe, rybia łuska, rogowce dłoni i stóp.

Nabyte nadmierne rogowacenie – modzele i odciski

Nabyte nadmierne rogowacenie dotyczy zazwyczaj stóp, niekiedy również dłoni. Modzel to ograniczone, nadmierne rogowacenie, blado-żółtawe, zlokalizowane w miejscu nadmiernego ucisku najczęściej w okolicy palucha i piątego palca stopy, na dłoniach (strona wewnętrzna) w związku z wykonywaną pracą. Odcisk to zgrubienie warstwy rogowej z wytworzeniem bolesnego rdzenia. Najczęstsza lokalizacja to grzbietowe powierzchnie palców stóp. Główne przyczyny pojawiania się modzeli i odcisków to nadmierny ucisk, nieprawidłowe obuwie, wady stóp.

Nadmierne rogowacenie dłoni i stóp

Rogowacenie może być obecne w chorobach skóry jak łuszczyca, wyprysk, grzybica złuszczająca stóp. Może pojawiać się w miejscach nasilonego nacisku na stopy (np. w przebiegu otyłości, deformacji stóp), w nowotworach i różnych schorzeniach  narządów wewnętrznych. Nasilone rogowacenie dłoni i stóp obserwowane u kobiet w okresie menopauzy nazywamy rogowcem klimakterycznym, czy wypryskiem modzelowatym. W przypadku rogowacenia dłoni i stóp skóra jest sucha, mało elastyczna, mogą pojawiać się bolesne pęknięcia, niekiedy dochodzi do wtórnej infekcji bakteryjnej.

Rogowacenie przymieszkowe

To jedno z częstych chorób przebiegających z hiperkeratozą. Obserwuje się nadmierne rogowacenie ujść mieszków włosowych, znaczną suchość skóry. Drobne „rogowe grudki” obecne są na tylnej lub bocznej powierzchni ramion i ud, a skóra przypomina „tarkę”.

Jak leczyć i pielęgnować skórę z zaburzeniami rogowacenia?

W zależności od choroby podstawowej stosowane jest „celowane” leczenie. Jednak zawsze istotne znaczenie ma profilaktyka i systematyczna pielęgnacja skóry. Należy unikać czynników drażniących, a w przypadku rogowacenia stóp – nosić wygodne obuwie, dbać by nie dochodziło do ich deformacji. Przy współistniejącej znacznej suchości skóry, do pielęgnacji warto wprowadzić składniki nawilżające i natłuszczające. Mogą to być preparaty z zawartością emolientów, ceramidów, masła shea, skwalanu, kwasu hialuronowego czy mukopolisaharydów. W celu usunięcia nagromadzonych mas rogowych poleca się preparaty keratolityczne np. mocznik, kwas salicylowy, kwas mlekowy. U części pacjentów można stosować mechaniczne i chemiczne złuszczanie warstwy rogowej.