Kontakt skóry z roślinami i ekspozycja na słońce może prowadzić do pojawienia się zmian przypominających oparzenie słoneczne z obecnością rumienia, pęcherzy, towarzyszącą bolesnością. Jest to odczyn fototoksyczny (fotodermatoza) wywołany przez różne substancje wytwarzane przez rośliny, uwrażliwiające skórę na działanie promieniowania słonecznego, na jego ultrafioletową część widma. Odczyn fototoksyczny dotyczy tylko skóry eksponowanej na słońce, a więc nie będzie zmian na skórze osłoniętej. Po ustąpieniu ostrego odczynu zapalnego pozostają długo utrzymujące się przebarwienia. Odczyn fototoksyczny może wystąpić także po używaniu niektórych kosmetyków np. perfum zawierających substancje światłouczulające, czy leków stosowanych miejscowo/ogólnie.

Fotofotodermatozy, czyli świetlne zapalenie skóry wywołane przez rośliny

Świetlne zapalenie skóry wywołane przez rośliny to fototoksyczna reakcja indukowana kontaktem z roślinami i ekspozycją na słońce. Najczęściej pojawia się w miesiącach letnich w przypadku rekreacyjnego czy zawodowego kontaktu z roślinami. Niektóre rośliny zawierają furanokumaryny, które przy równoczesnym oddziaływaniu promieni ultrafioletowych wykazują właściwości fototoksyczne. Furanokumaryny występują najczęściej w roślinach należących do rodzin selerowatych, rutowatych i morwowatych. Mogą to być różne części naziemne roślin, takie jak: liście, łodygi, kwiaty, owoce, także korzeń.

Najczęściej zmiany zajmują podudzia, przedramiona, dekolt, czyli miejsca kontaktu z roślinami. Jeśli kontakt z roślinami był krótki, mała ilość substancji światłouczulającej dostała się na skórę, ekspozycja na słońce nie była intensywna, to na skórze mogą być obserwowane jedynie przebarwienia, czasem linijne, przypominające kształt łodygi czy liścia. Zmiany nie są poprzedzone rumieniem i pęcherzami i często nie kojarzone kontaktem z roślinami i słońcem. Jeśli ekspozycja na słońce była intensywna, może być nawet bardzo krótka, duża ilość substancji światłouczulającej miała kontakt ze skórą, to może pojawić się ostra reakcja fototoksyczna, manifestująca się rumieniem, obrzękiem, pieczeniem, bolesnością, złym samopoczuciem. Niekiedy zmiany są bardzo rozległe, gojenie długie z pozostawieniem przebarwień. Nasilenie odczynu fototoksycznego na skórze zależy od stężenia substancji działającej, dawki promieniowania UV, a więc pory dnia, roku, szerokości geograficznej, indywidualnych właściwości skóry i reakcji na słońce.

Przykłady roślin fototoksycznych

Rośliny zawierające furanokumaryny:

• Barszcz Sosnowskiego
• Pasternak zwyczajny
• Seler zwyczajny
• Marchew zwyczajna
• Pietruszka zwyczajna
• Arcydzięgiel
• Ruta zwyczajna
• Dyptam jesionolistny
• Cytryna zwyczajna, pomarańcza bergamota (skórka)
• Figa pospolita

Rośliny zawierające hiperycynę:

• Dziurawiec zwyczajny

Berloque dermatitis, „kosmetyczny” odczyn fototoksyczny

Berloque dermatitis to miejscowa fototoksyczna reakcja skóry wywołana przez substancje chemiczne zawarte w kosmetykach z jednoczesną ekspozycją na słońce. Perfumy, woda kolońska, kremy mogą mieć w składzie substancje zwiększające wrażliwość skóry na działanie promieniowania słonecznego. U części kobiet, które stosowały perfumy bezpośrednio na skórę szyi, za uszami i eksponowały się na słońce widoczne są w tych lokalizacjach nieregularnego kształtu brązowo-brunatne przebarwienia.

Jak postępować, by uniknąć odczynu fototoksycznego?

Oto kilka wskazówek:

• stosuj krem z wysokim filtrem SPF, ponawiaj aplikację preparatu w ciągu dnia,
• przed ekspozycją na słońce zmyj wcześniej naniesione na skórę kosmetyki,
• chroń skórę ubraniem, załóż kapelusz z szerszym rondem, okulary przeciwsłoneczne,
• przebywaj w cieniu w godzinach 10-16,
• zaplanuj prace w ogrodzie w godzinach porannych lub popołudniowych,
• unikaj bezpośredniego kontaktu z roślinami o działaniu fototoksycznym,
• sprawdzaj, czy przyjmowane leki nie mają działania światłouczulającego,
• unikaj ekspozycji na słońce, jeśli stosujesz leki fotouczulające doustnie/miejscowo.