Mikrobiom, mikrobiota to zespół mikroogranizmów konieczny do prawidłowego funkcjonowania skóry i innych narządów.  To jeden z elementów ochrony przed kolonizacją innych patogenów, powodujący stymulację układu odpornościowego – wzmocnienie odporności wrodzonej i modulowanie odporności nabytej. Skóra jest największym organem naszego ciała i zasiedlana jest przez różnorodne mikroorganizmy już od narodzin.

Skład mikrobiomu

Mikrobiom skóry zmienia się przez całe życie. Jego skład to przede wszystkim bakterie, a także grzyby i drożdżaki, roztocza i wirusy. Większość mikroorganizmów jest nieszkodliwa i współdziała z komórkami naskórka. Na skórze są drobnoustroje „na stałe” zasiedlające określone okolice ciała i przejściowe, okresowo bytujące. Najbardziej narażone na nowe drobnoustroje są dłonie, ponieważ nimi dotykamy różnych przedmiotów. Dlatego bardzo ważne jest dokładne mycie rąk. Skóra stwarza różnorodne warunki dla rozwoju drobnoustrojów (okolice suche, wilgotne, bogate w sebum) i dlatego różne okolice ciała różnią się mikrobiomem. Skład mikrobiomu zależy od grubości naskórka, obecności gruczołów łojowych czy potowych, mieszków włosowych, wilgotności czy temperatury ciała.

Czynniki modyfikujące mikrobiom

Czynniki modyfikujące mikrobiom to wiek, płeć i wpływ hormonów, sposób odżywiania, choroby i przyjmowane leki np. antybiotyki, wykonywany zawód, noszona odzież, pielęgnacja skóry i zabiegi kosmetyczne/chirurgiczne oraz różne czynniki środowiskowe.

Trzy linie obrony

Skóra, będąc najbardziej zewnętrznym organem naszego organizmu stanowi barierę przed różnymi czynnikami środowiska, także przed niepożądanymi drobnoustrojami. Na ochronę składają się 3 główne elementy. Bariera mikrobiologiczna/mikrobiomowa to niezliczone drobnoustroje kolonizujące skórę, utrudniające/uniemożliwiające osiedlanie się innym drobnoustrojom chorobotwórczym. Kolejna bariera, zwana fizyczną to prawidłowa struktura warstwy rogowej z płaszczem hydrolipidowym o pH od 4 do 6,5 i obecnością związków o działaniu przeciwbakteryjnym. Istotną linią obrony jest bariera immunologiczna, a więc komórki Langerhansa w naskórku i komórki odpornościowe występujące w skórze właściwej.

Równowaga mikrobiomu

Prawidłowy mikrobiom (mikrobiota) chroni skórę przed osiedlaniem się chorobotwórczych patogenów, stwarzając niekorzystne dla nich środowisko. Mikrobiom skóry jest do pewnego czasu odporny na zmiany i stabilny pod względem składu i liczebności, a nowe warunki na powierzchni skóry – stosowane kosmetyki mogą ułatwiać kolonizację flory pożądanej, ale mogą też stworzyć warunki na osiedlenie patogenów z otoczenia. Brak równowagi mikrobiomu może sprzyjać wystąpieniu trądziku młodzieńczego, trądziku różowatego, łojotokowego zapalenia skóry czy atopowego zapalenia skóry. Przy sprzyjających warunkach na skórze, ogólnym osłabieniu organizmu, bakterie dotychczas na niej bytujące mogą stanowić zagrożenie.              

Mechanizmy obronne skóry

Skóra nie jest przyjazna wielu patogenom. Złuszcza się i w ten sposób eliminuje mikroorganizmy. Naskórek odnawia się co około 28 dni, a patogeny obecne na nim usuwane są wraz z martwymi komórkami. Ważną ochronę przed drobnoustrojami odgrywa płaszcz hydrolipidowy, kwaśne ph i związki o działaniu przeciwbakteryjnym, stwarzające niekorzystne warunki rozwoju. Peptydy przeciwdrobnoustrojowe wydzielane przez komórki naskórka, sebocyty, komórki gruczołów potowych, a także różne komórki układu odpornościowego obecne w skórze, chronią przed niepożądanymi mikroorganizmami.

Jak wzmocnić mikrobiom?

Nieprawidłowa pielęgnacja skóry zmienia skład mikrobiomu i dochodzi do zaburzeń w składzie mikrobioty, a więc do zmniejszenia funkcji barierowych skóry. Prawidłowa pielęgnacja pozwoli natomiast wzmocnić funkcje ochronne skóry i zrównoważyć mikrobiom. Nawilżony i „uszczelniony” naskórek skuteczniej chroni skórę przed niekorzystnym działaniem środowiska zewnętrznego.